Prof.Dr.Havva TUNÇ
Petrolün Varili 100 Dolar,
Petrolün birim fiyatı piyasanın iç dinamikleri olan petrol arz ve talebi tarafından belirlenir. Petrol arzı ve talebini birbirine eşitleyen fiyat piyasa denge fiyatıdır. Petrolün birim fiyatını belirleyen petrol arzı ve talebi yaşanılan ekonomik ve siyası konjonktüre bağlı olarak değişim gösterir. Petrolü bir emtia gibi alternatif yatırım aracı olarak değerlendirildiğinde petrolün birim fiyatını, piyasanın iç dinamikleri yanı sıra piyasa dışı faktörler, spekülatif eğilimler belirler yada belirlenen fiyatın yeniden değerlenmesine yol açar.
Petrol fiyatındaki istikrarsızlığın (artış ya da azalışın) temel nedeni petrolün arz ve talep elastikiyetinin kısa dönemde inelastik olmasıdır. Daha açıkça ifade edersek petrol üretimi kısa dönemde kolayca artırılamadığı için arzı inelastiktir. Bunun yanı sıra petrol tüketimi, tüketim alışkanlıkları kısa dönemde hemen değiştirilemediği için, talep de inelastikdir. Uzun dönemde ise petrol arz ve talep eğrileri elastiktir. Ancak petrolün doğada bulunan bir ürün olduğu ve rezervi doğanın bize sunduğu ile sınırlı olduğu düşünülünce petrolün arz ve talep elastikiyeti, piyasada belirlenen fiyatı ya da oluşan fiyatı açıklamada yetersiz kalmaktadır.
Petrolün birim fiyatındaki artışı belirleyen faktörler aşağıdaki şeklide sıralanabilir:1.Artan ürün talebi; örneğin, Çin Ekonomisinde yaşanan büyümenin yarattığı talep baskısı.2.Artan ürün talebi karşısında dünya üzerindeki rafinaj kapasitesinin talebi karşılamada yetersiz kalmasıdır. Bunun yanı sıra petrol talebini karşılamak amacıyla yeni rafinelerin kurulması kısa dönemde olası değildir. Çünkü yeni bir rafinerinin inşası ve kullanıma açılması hem 3–5 yıllık bir zaman istemesi hem de 3–6 milyar dolarlık yatırım maliyeti gerektirmesi rafineri yatırımının yapılmasını ertelemektedir.3.Güz ve kış dönemlerinde yaşanan kasırga, fırtına gibi olayların üretimde yarattığı daralmalar ve hatta üretimin tamamen durması.4.Ortadoğu’da yaşanan savaş ve savaşın şiddetleneceği beklentisi, örnek olarak şu anda yaşanmakta olan İsrail-Lübnan krizi ve geçmiş yıllarda ABD’nin Irak’a yaptığı müdahale ve Irak’ın bugünkü durumunun etkileri. 5. Şiddetli geçen kış mevsiminin yarattığı talep artışı ve yaz aylarında ABD’deki tüketicilerin seyahat etme gibi nedenlerle talepte ortaya çıkan artış(yaz-kış talep artışı).6.Gelişmekte olan para piyasalarında yaşanan dalgalanmalar(emerging market), petrolün altın gibi alternatif yatırım aracı olarak önem kazanmasına yol açmaktadır. Bu durum petrolün birim fiyatını artış yönünde etkilemektedir.7.Petrol üreticisi ülkelerin piyasada oluşturdukları oligopol yapı, fiyattaki artışın şiddetini hızlandırmaktadır. Örneğin, OPEC’in varlığı fiyata, artış yönünde ivme vermektedir..8.İran’daki nükleer gerginlik, Bombay’daki patlamalar, ABD’deki Calcasieu kanalının kapanmasının yarattığı etkiler.
Yukarda belirttiğimiz nedenlerden dolayı Brent petrolün birim fiyatı 2004’de 35 dolar iken 2005’de 60 dolara 2006’nın kışında 70 dolarlara bugün ise 78 dolara ulaşmıştır. ABD hafif petrolü ise 78.45 dolara ulaşmış bulunmaktadır.
Ortadoğu’da yaşanan kriz yaygın bir savaşa dönüşürse, ABD’de yaklaşan kasırga mevsimi beklentiye uygun cevap verirse, petrolün birim fiyatının 80 doları aşabilir, hatta 100 dolara ulaşması mümkündür.
Bir sonraki yazıda ”petrol fiyatındaki artışın gerek ulusal ekonomi üzerindeki gerekse dünya ekonomileri üzerindeki etkisi nasıl elimine edilir” işlenecektir.